Przełomowe wyroki w podatkach w 2023 roku

Orzecznictwo jest ważnym elementem prawa podatkowego w Polsce, ponieważ wpływa na interpretację i stosowanie przepisów podatkowych przez organy administracji skarbowej, sądy administracyjne i podatników. Orzecznictwo krajowe, zwłaszcza Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, ujednolica i precyzuje zasady ogólne prawa podatkowego, a także rozstrzyga wątpliwości i spory dotyczące poszczególnych podatków. Natomiast wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) weryfikują zgodność polskiego prawa podatkowego z prawem unijnym, a także wskazują kierunek w interpretacji, znaczenie i zakres unijnych dyrektyw i rozporządzeń. Orzecznictwo jest więc istotnym miernikiem legalności i sprawiedliwości wydawanych interpretacji indywidualnych i decyzji podatkowych. Z ogromnej listy orzeczeń sądów administracyjnych, TSUE, TK które zapadły w 2023 roku, wybraliśmy te, które mają znaczący wpływ na sytuację polskich podatników.

W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych Naczelny Sąd Administracyjny wyznaczył kierunki interpretacji w kwestii zakwaterowania i transportu pracowników oddelegowanych za granicę oraz wykorzystywania samochodu prywatnego do celów służbowych.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 sierpnia 2023 r., sygn. II FSK 270/21 dotyczył kwestii opodatkowania świadczeń z tytułu zakwaterowania i transportu pracowników delegowanych za granicę w ramach świadczenia usług. Sąd orzekł, że takie świadczenia nie stanowią przychodu po stronie pracowników, lecz są nieodpłatnymi świadczeniami pracodawcy, które nie mają związku z wykonywaniem pracy. Sąd odwołał się do unijnych przepisów o delegowaniu pracowników, które wskazują, że pokrywanie przez pracodawcę kosztów zakwaterowania i transportu pracowników delegowanych jest immanentną cechą instytucji oddelegowania i nie może być uwzględniane jako element wynagrodzenia. Sąd podkreślił, że delegowanie pracowników jest jedynie czasową zmianą miejsca pracy, a nie zmianą warunków zatrudnienia.

Wyrok NSA z 14 września 2023 r., sygn. akt II FSK 2632/20 - NSA orzekł, że kwota ryczałtu wypłacanego za używanie samochodu prywatnego do celów służbowych nie powinna być uznawana za „świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika” w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. NSA orzekł, że taki ryczałt nie jest przychodem pracownika, ponieważ nie jest on zobowiązany do ponoszenia kosztów związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych. NSA uznał, że w takim przypadku pracownik ponosi koszty za pracodawcę, a następnie są mu one zwracane. NSA odrzucił argumentację organu podatkowego, który twierdził, że ryczałt jest zwolniony od podatku tylko wtedy, gdy wynika to z odrębnych ustaw. NSA stwierdził, że zwolnienie to wynika z samej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, która nie wymaga dodatkowych warunków.

W minionym roku zapadły również ważne orzeczenia, jedno NSA, drugie TK dotyczące kwestii wstrzymania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego:

Uchwała siedmiu sędziów NSA (z 27 marca 2023 r., sygn. akt I FPS 2/22) - dotyczyła kwestii przepisów tzw. ustawy covidowej z 2 marca 2020 r. i tego czy wpływają one na wstrzymanie, rozpoczęcie i zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych. NSA orzekł, że ustawa covidowa nie może przekładać tychże terminów,, ponieważ nie zmienia ani nie uchyla przepisów ustawy o ordynacji podatkowej, która reguluje kwestie przedawnienia. NSA uznał, że przepisy ustawy covidowej dotyczą jedynie terminów procesowych i administracyjnych, a nie terminów materialnoprawnych. Według orzeczenia termin przedawnienia zobowiązań podatkowych ma charakter materialnoprawny i jest związany z istnieniem i wysokością zobowiązania, a nie z jego dochodzeniem lub egzekucją. Sąd podkreślił, że termin przedawnienia zobowiązań podatkowych ma na celu zapewnienie stabilności stosunków prawnych i ochronę zaufania podatników do prawa. Interpretacja przeciwna naruszałaby zasadę legalizmu i zasadę ochrony praw nabytych.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego SK 110/20 z dnia 20 grudnia 2023 roku dotyczył zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w przypadku wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję organu podatkowego. Trybunał orzekł, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego od dnia wniesienia skargi do sądu administracyjnego do dnia doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego ze stwierdzeniem jego prawomocności jest zgodne z Konstytucją.

NSA i TSUE wydały również ważne wyroki w sprawach dotyczących procedur podatkowych. Oba orzeczenia są wydane na korzyść podatnika i dotyczą blokady na rachunkach bankowych oraz oprocentowania zwracanych nadpłat przez organy podatkowe:

Wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2023 r., sygn. akt I FSK 254/23 dotyczył zgodności z prawem przedłużenia przez organ podatkowy blokady rachunków bankowych spółki, która była podejrzana o udział w karuzeli VAT. Sąd orzekł, że od 7 lipca 2022 r. do 5 grudnia 2022r. była luka w przepisach, przez którą naczelnicy urzędów celno-skarbowych nie mieli podstawy prawnej do dokonywania blokad rachunków bankowych. Jedynym uprawnionym do wydania takich blokad (najpierw na trzy dni, a następnie na kolejne trzy miesiące) był szef KAS.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 8 czerwca 2023 r., sprawa nr C-322/22, w którym TSUE wskazał, że przepisy krajowe, które ograniczają oprocentowanie nadpłat, są sprzeczne z prawem UE i naruszają zasadę skuteczności oraz zasadą lojalnej współpracy. Powyższa sprawa dotyczyła funduszy zagranicznych z państw trzecich, które na podstawie wyroku TSUE ubiegały się o zwrot odsetek od nienależnie pobranego podatku u źródła. Trybunał orzekł, że polskie przepisy, które ograniczały lub wykluczały oprocentowanie nadpłat w zależności od terminu złożenia wniosku o zwrot podatku, były niezgodne z zasadami skuteczności, lojalnej współpracy i równoważności, ponieważ utrudniały lub uniemożliwiały podatnikom dochodzenie swoich praw wynikających z prawa unijnego. TSUE podkreślił, że każdy podmiot, na który nałożono podatek z naruszeniem prawa unijnego, ma prawo do uzyskania nie tylko zwrotu nienależnie zapłaconej kwoty, ale także wypłaty odsetek mających na celu zrekompensowanie braku dostępności tej kwoty.

Miniony rok był również ciekawy z punktu widzenia podatku dochodowego od osób prawnych, a dokładniej zapadły pierwsze wyroki dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnych:

Wyrok WSA w Łodzi z 28 listopada 2023 r., sygn. akt I SA/Łd 768/23 Fundacje rodzinne można tworzyć od 22 maja 2023 r. Dotychczas przepisy w ich zakresie interpretowały jedynie organy podatkowe. Ww. wyrok to jeden z pierwszych przypadków, kiedy ocenił je sąd administracyjny. Sąd odpowiedział na pytania, czy fundacja rodzinna będzie musiała zapłacić podatek, gdy w ramach likwidacji zwraca środki pieniężne, które otrzymała od fundatora przy jej zakładaniu oraz jak opodatkowane są wypłaty do beneficjentów z tych środków. WSA orzekł, że ustawodawca nie przewidział opodatkowania środków pieniężnych, które wchodzą do fundacji, a następnie wracają w ramach jej rozwiązania. WSA wskazał, że w przypadku fundacji rodzinnej powinna opodatkowaniu podlegać tylko wartość mienia w wysokości nadwyżki ponad to, co zostało jej uprzednio przekazane przez skarżącego będącego fundatorem, a więc wartość przekazanego mienia powinna zostać pomniejszona o wartość środków pieniężnych wniesionych uprzednio na fundusz założycielski fundacji.

Przełomowe wyroki zapadły w 2023 roku również na gruncie podatku od towarów i usług. TSUE poruszyło kwestię oceny pozorności czynności i wskazał, że organ podatkowy powinien udowodnić, że podatnik nie ma prawa do odliczenia VAT z tegoż tytułu. NSA pochylił się nad kwestią informowania podatnika o wykreśleniu z rejestru VAT, kwestii udostępnienia pracownikom mieszkań oraz ustanowienia zabezpieczenia z tytułu sankcji VAT:

Wyrok TSUE z 25 maja 2023 r. w sprawie nr C-114/22 dotyczącej kwestionowania prawa do odliczenia VAT na podstawie pozorności czynności. Sprawa dotyczyła transakcji sprzedaży znaków towarowych oraz odliczenia podatku naliczonego z tytułu tejże transakcji. W konsekwencji organ pozbawił spółkę prawa do odliczenia VAT, zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o VAT. Z przepisu tego wynika, że nie można odliczyć VAT z faktury, która dotyczy czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności. Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że polski przepis jest sprzeczny z dyrektywą 112 o VAT. To, że transakcja jest nieważna w rozumieniu polskiego Kodeksu cywilnego, nie oznacza automatycznie, że podatnik nie ma prawa do odliczenia VAT. Organ musi bowiem udowodnić, że sporna transakcja to wynik oszustwa lub nadużycia prawa. Dopiero wtedy można pozbawić podatnika prawa do odliczenia VAT.

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego sygn. akt I FPS 3/23 z dnia 23 października 2023 r. istotna dla podatników wykreślanych z rejestru VAT. Spór sprowadzał się do tego, czy naczelnik urzędu skarbowego musi zawiadomić spółkę o wykreśleniu z rejestru podatników VAT. NSA wskazał, że wykreślenie podatnika z rejestru w trybie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy o VAT następuje poprzez wykonanie czynności materialno-technicznej, co oznacza, że organ nie musi zawiadamiać podatnika o wykreśleniu.

Wyrok NSA z dnia 2 czerwca 2023 r., sygn. I FSK 542/19, NSA ocenił działania spółki akcyjnej planującej zawierać umowy najmu lokali mieszkalnych, które następnie będą udostępniane pracownikom, zleceniobiorcom lub kontrahentom. Sąd ocenił, że chociaż wydatki na najem lokali mieszkalnych dla pracowników i współpracowników spółki nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w osiąganych obrotach, to ich poniesienie warunkuje uzyskanie obrotu opodatkowanego VAT niejako poprzez zabezpieczenie utrzymania źródła przychodu. Spółka powinna mieć zatem prawo do odliczenia podatku naliczonego związanego z ich poniesieniem.

Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego sygn. akt I FPS 1/23 z dnia 29 maja 2023 r. Sąd uznał, że dodatkowe zobowiązanie podatkowe, czyli sankcja VAT, nie może być przedmiotem decyzji o zabezpieczeniu. Organy podatkowe uważały, że mogą zabezpieczyć nie tylko podatek, ale i sankcję, co prowadziło do ściągnięcia podwójnej kary. NSA zaprzeczył takiemu poglądowi.