Odszkodowania komunikacyjne a podatki

Faktura otrzymana z tytułu powypadkowej naprawy samochodu osobowego umożliwia odliczenie podatku VAT w wysokości zależnej od sposobu rozliczania wydatków związanych z danym pojazdem.

W przypadku pojazdu osobowego służbowego przysługuje podatnikowi pełne odliczenie VAT (100%). Warunkiem jednak jest użytkowanie pojazdu wyłącznie do prowadzenia działalności gospodarczej, zgłoszenie go do Urzędu Skarbowego przez formularz VAT-26, a także wprowadzenie regulaminu użytkowania pojazdu w firmie oraz prowadzenie kilometrówki dla celów VAT.

W przypadku pojazdu osobowego wykorzystywanego zarówno do prowadzenia działalności gospodarczej jak i prywatnie (tzw. użytek mieszany) podatnikowi przysługuje prawo odliczenia 50% VAT - tak, jak od wydatków eksploatacyjnych.

Podobnie wysokość odszkodowania wypłacanego przez zakład ubezpieczeń uzależniona jest od tego, czy podatnik ma prawo odliczenia VAT, a jeśli tak, to w jakiej wysokości.

W przypadku podatników, którzy nie są czynnymi podatnikami VAT, z tytułu naprawy ubezpieczyciel wypłaca pełną wartość kosztów (kwota brutto).

W sytuacji natomiast, gdy czynny podatnik VAT zdecydował się na pełne odliczenie VAT od wydatków na samochód, wówczas odlicza 100% VAT wykazanego na fakturze za naprawę, a ubezpieczyciel wypłaca mu wartość netto kosztów naprawy pojazdu.

O ile podatnik odlicza jedynie 50% VAT, wówczas z własnych środków pokrywa część podatku podlegającą odliczeniu, a towarzystwo ubezpieczeniowe zobligowana jest do pokrycia wartości netto oraz pozostałej części podatku VAT niepodlegającej odliczeniu.

Możliwość zaliczenia kosztów naprawy pojazdu osobowego do kosztów uzyskania przychodu zależy od tego, czy samochód był objęty wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniem OC (od odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego) czy też dodatkowo dobrowolnym ubezpieczeniem AC (autocasco).

Jeżeli samochód firmowy objęty był wyłącznie polisą OC, to nie ma możliwości zaewidencjonowania kosztów jego powypadkowej naprawy. Podatnik rozliczający się na podstawie księgi przychodów i rozchodów zaksięguje wyłącznie przychód wynikający z otrzymanej od ubezpieczyciela kwoty odszkodowania.

W sytuacji, gdy samochód został objęty ubezpieczeniem OC i AC, wówczas analogicznie pełna wartość otrzymanego odszkodowania stanowi przychód firmy. Przychód z tytułu otrzymanego odszkodowania za wypadek samochodu należy wykazać nawet jeżeli forma jego rozliczenia miała postać bezgotówkową (gdzie środki wpłynęły bezpośrednio od ubezpieczyciela na konto warsztatu). Natomiast koszty naprawy podatnik może uwzględnić zgodnie ze schematem rozliczania wydatków związanych z bieżącym użytkowaniem pojazdu firmowego (75% przy użytku mieszanym lub 100% w przypadku pojazdu służbowego).

W przypadku kiedy naprawa powypadkowa dotyczy pojazdu, który jest składnikiem prywatnego majątku przedsiębiorcy, również występuje możliwość rozliczenia kosztu samej naprawy, jednakże pod warunkiem posiadania dobrowolnego ubezpieczenia AC oraz do limitu 20%. Odszkodowanie dotyczącego składnika nie wprowadzonego do środków trwałych działalności stanowi przychód zwolniony z podatku dochodowego. Zatem bez względu na to, czy pojazd prywatny niefirmowy posiada ubezpieczenie dobrowolne AC czy też nie, odszkodowanie nie będzie stanowiło przychodu w księdze przychodów i rozchodów.

Leasing

Naprawa powypadkowa pojazdu będącego przedmiotem leasingu jest neutralna podatkowo dla leasingobiorcy. To ubezpieczony, czyli leasingodawca jest uprawniony do otrzymania kwoty ubezpieczenia do wyłącznej dyspozycji. Dlatego wypłacona wartość odszkodowania jest przychodem podatkowym ubezpieczonego (leasingodawcy). A jeżeli pojazd był objęty ubezpieczeniem dobrowolnym (AC), koszt jego naprawy może stanowić wartość zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów właściciela środka trwałego (leasingodawcy).

Pojazd inny niż osobowy

Zasadniczo odszkodowanie za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością jest przychodem z tej działalności, ale może korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego. W szczególności odszkodowanie za szkody w środku trwałym innym niż samochód osobowy jest wolne od podatku dochodowego, w przypadku gdy odszkodowanie zostanie wydatkowane w roku podatkowym lub roku bezpośrednio po nim następującym na remont środka trwałego, którego dotyczyła szkoda albo zakup środka trwałego zaliczonego do tego samego rodzaju co środek trwały, którego dotyczyła szkoda.

Zarazem jednak nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odpisów z tytułu zużycia środków trwałych dokonywanych od tej części ich wartości, która odpowiada poniesionym wydatkom na nabycie tych środków. Również innych wydatków i kosztów bezpośrednio sfinansowanych z odszkodowania nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.

Odliczenie 100% VAT nawet przed badaniem technicznym pojazdu

Z uwagi na nieopłacalność naprawy pojazdu, czyli wystąpienie tzw. szkody całkowitej, może dojść do sprzedaży pojazdu w stanie uszkodzonym bądź jego zezłomowania. Nieopłacalność naprawy jest różnie rozumiana na gruncie ubezpieczenia OC i AC. W przypadku szkody likwidowanej z polisy OC sprawcy zdarzenia nieopłacalna jest naprawa, której koszty przekraczają 100% wartości rynkowej pojazdu według stanu sprzed szkody. Natomiast w przypadku polisy AC próg opłacalności naprawy przewidziany jest w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) zazwyczaj na niższym poziomie i może przykładowo wynosić 70% wartości rynkowej pojazdu według stanu sprzed szkody.

Sprzedaż wraku auta na złom będzie opodatkowana podstawową 23% stawką podatku VAT. Dostawa wraku samochodu może powodować konieczność zastosowania mechanizmu podzielonej płatności - o ile kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej. Dodatkowo w takim przypadku istnieje obowiązek oznaczania faktury adnotacją „mechanizm podzielonej płatności”. Sprzedaż auta na złom oznacza się GTU_05 w ewidencji VAT.

Przy sprzedaży pojazdu uszkodzonego poszkodowany jest zobowiązany do korekty odliczonego podatku VAT, który został odliczony przy nabyciu pojazdu. Dla pojazdów, obowiązek korekty wynosi pięć lat, z wyłączeniem tych, których wartość początkowa nie przekraczała 15 tys. zł. Zbycie pozostałości pojazdu powoduje obowiązek zwrotu odliczonego podatku VAT proporcjonalnie do liczby lat, jaka została do upływu koniecznych pięciu lat.

Otrzymanie odszkodowania z tytułu szkody całkowitej pojazdu stanowi dla przedsiębiorcy przychód z działalności gospodarczej w dacie otrzymania odszkodowania. Istotnego znaczenia nabiera również rozliczenia straty z tytułu likwidacji środka trwałego. Środek trwały podlega bowiem odpisom amortyzacyjnym stanowiącym koszt podatkowy. W przypadku środków trwałych podlegających likwidacji (np. na skutek ich całkowitego zniszczenia) mamy do czynienia z pozostałą niezamortyzowaną częścią. Kosztem uzyskania przychodów mogą być straty powstałe w wyniku likwidacji nie w pełni umorzonych środków trwałych w części, w jakiej nie zostały one zamortyzowane, o ile środki te nie utraciły przydatności w wyniku zmiany rodzaju prowadzonej działalności. Do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć jedynie takie straty w majątku podatnika, które powstały na skutek zdarzeń nieprzewidywalnych, niezależnych od jego woli i przez niego niezawinionych.

Podstawowym warunkiem zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów niezamortyzowanej wartości środka trwałego jest przy tym jego likwidacja. Przy czym należy uznać, że likwidacja samochodu osobowego na skutek jego zniszczenia jest okolicznością obiektywną, co uzasadnia zaliczenie straty (rozumianej jako pozostała nieumorzona wartość początkowa środka trwałego) do kosztów podatkowych. Po drugie, możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów straty powstałej w przypadku utraty lub likwidacji samochodu uzależniona jest od faktu objęcia tego samochodu ubezpieczeniem dobrowolnym (AC).

Sprzedaż wraku pojazdu wcześniej wykupionego z leasingu

Sprzedaż wraku samochodu, który był wykorzystywany w działalności gospodarczej na podstawie umowy leasingu operacyjnego, a następnie wykupiony po zakończeniu leasingu, stanowi przychód z działalności gospodarczej, który podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym zgodnie z formą opodatkowania działalności gospodarczej wybraną przez podatnika, jeżeli sprzedaż wraku nastąpiła przed upływem 6 lat licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym samochód został wycofany z działalności gospodarczej.

Najczęściej pojazd zastępczy udostępniany jest w ramach wcześniej zawartej polisy AC lub też wynajmowany jest na koszt ubezpieczyciela sprawcy wypadku w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC. Wówczas koszty ponoszone z tytułu użytkowania samochodu zastępczego sprowadzają się do bieżących wydatków eksploatacyjnych, takich jak wydatki na zakup paliwa opłaty za parkowanie czy czyszczenie samochodu. Koszty używania pojazdu zastępczego podatnik może uwzględnić zgodnie ze schematem rozliczania wydatków związanych z bieżącym użytkowaniem pojazdu firmowego (75% przy użytku mieszanym lub 100% w przypadku pojazdu służbowego). W przypadku kiedy pojazd zastępczy najmowany jest w miejsce pojazdu, który jest składnikiem prywatnego majątku przedsiębiorcy, również występuje możliwość rozliczenia kosztu używania pojazdu zastęczego, jednakże pod warunkiem posiadania dobrowolnego ubezpieczenia AC oraz do limitu 20%. Odszkodowanie dotyczącego składnika nie wprowadzonego do środków trwałych działalności stanowi przychód zwolniony z podatku dochodowego.

Niejednokrotnie jednak dochodzi do sporu na tle tego, czy w danych okolicznościach pojazd zastępczy w ogóle przysługuje poszkodowanemu, a jeśli nawet tak, to w jakim okresie czasu jego najem pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem drogowym wywołującym szkodę w pojeździe. Dlatego też przedsiębiorca może być zmuszony do zawarcia umowy najmu pojazdu zastępczego we własnym imieniu i dopiero starać się o uzyskanie odszkodowania za koszt tego najmu.

Jeśli samochód firmowy podatnika nie został objęty polisą AC, przychodem, jaki należy zaewidencjonować, jest kwota nadwyżki uzyskanego odszkodowania nad poniesionymi wydatkami. Natomiast gdy poszkodowany samochód objęty jest ubezpieczeniem OC i AC, otrzymane odszkodowanie stanowi dla przedsiębiorcy przychód, a faktura dokumentująca koszty użytkowania samochodu zastępczego będzie stanowić koszt podatkowy. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, gdy wartość zastępczego samochodu osobowego przekracza 150 tys. zł odliczeniu będzie podlegać wyłącznie taka część opłaty, w jakiej kwota 150 tys. zł pozostaje do wartości samochodu osobowego będącego przedmiotem tej umowy.

W przypadku samochodu zastępczego ciężarowego, odliczenie 100% wszystkich kosztów z nim związanych możliwe jest, jeżeli spełnione są określone wymagania konstrukcyjne i znajduje to potwierdzenie w wyniku dodatkowego badania technicznego oraz adnotacji w dowodzie rejestracyjnym.

Pojazd zastępczy a VAT

Jeśli samochód zastępczy osobowy używany będzie wyłącznie na potrzeby działalności gospodarczej, podatek VAT do odliczenia wyniesie 100% kwoty wynikającej z otrzymanej faktury VAT. O ile natomiast samochód zastępczy będzie używany także dla celów prywatnych, kwota VAT do odliczenia wynosić będzie 50% kwoty wynikającej z faktury otrzymanej przez podatnika.

Należy pamiętać o możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty VAT, która nie podlegała odliczeniu jako VAT naliczony. Wobec tego, w przypadku wykorzystania samochodu zastępczego także dla celów prywatnych, możliwe jest uwzględnienie w kosztach uzyskania przychodu 50% kwoty VAT wynikającej z otrzymanych faktur, dokumentujących wydatki poniesione na używanie samochodu zastępczego.

Koszty najmu samochodu zastępczego a koszty leasingu

W przypadku najmu auta zastępczego może dojść do sytuacji, że w tym samym okresie rozliczeniowym, przedsiębiorca będzie zobowiązany do uiszczenia opłaty z tytułu np. umowy leasingu za samochód firmowy będący w naprawie, jak również do uiszczenia opłaty z tytułu najmu samochodu zastępczego. W takim wypadku, jeśli przedsiębiorca jest w stanie wykazać, że koszty te zostały poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła, obie opłaty mogą zostać uwzględnione w kosztach uzyskania przychodów.